Onze visie op de begroting

In de raadsvergadering van afgelopen dinsdag hield fractievoorzitter Arthur Warmer het volgende betoog:

Geachte voorzitter,

Vanavond spreken wij over de laatste Begroting die de huidige zittende Raad zal vaststellen. Een mooi moment om het testament van deze Raadsperiode op te maken, door eerst even kort achterom te kijken, maar vooral door vooruit te blikken.

Deze Raadsperiode begon met veel energie: er is een zestal Strategische Opgaven benoemd, met als gedachte dat de Raad zich vooral hierop zou focussen en meer zaken aan het college zou overlaten. Een deel van de Strategische opgaven viel samen met de grote bestuurlijke opgaven die uit Den Haag zijn overgeheveld en waarop de Provincie de bestuurskracht van iedere gemeente toetst: klimaat en duurzaamheid (RES en RAS, zeg maar), de omgevingsvisie en daarnaast ook het sociaal domein.

Andere strategische opgaven gingen meer over het herzien van de band met inwoners, zowel qua dienstverlening als door het vernieuwen van de democratie door kerngericht te gaan werken en zo de inwoners meer te betrekken bij grote en kleine besluiten.

De wens was om wezenlijke stappen te maken in deze Raadsperiode, zowel met de GROTE opgaven als met het beter en tijdiger organiseren van inspraak en betrokkenheid van inwoners. Wat de PvdA betreft zijn wij in al die mooie voornemens maar zeer ten dele geslaagd. En dat terwijl de ambitie was dat we door wezenlijke keuzes te maken en te prioriteren grote stappen zouden maken.

Voorzitter,
Een jaar geleden sprak een aantal fracties zijn bezorgdheid uit over het uitblijven van die wezenlijke keuzes. Want ondanks een heldere waarschuwing van de Provincie, eind 2019, leek de Begroting 2021 nog als twee druppels water op de door Arnhem bekritiseerde Begroting 2020.

Toch is de waarschuwing van de Provincie nog altijd actueel. Ik citeer: “De positie van uw gemeente is kwetsbaar” en “Deze situatie doet zich nu al sinds 2017 voor en sindsdien is er geen verbetering geconstateerd.” De Provincie vond het belangrijk dat een nieuwe coalitie “de financiële kaders zou herdefiniëren.” De PvdA constateert dat de nieuwe coalitie hier in deze zittingsperiode niet in is geslaagd, integendeel. Deze Raadsperiode zal eerder de geschiedenis ingaan als ‘het tijdperk van het gebakkelei over de Sporthal’ dan als de het ‘Tijdperk van het versterken van de Bestuurskracht.’

Waar het in deze Raad nog immer aan ontbreekt is een samenhangende visie. En dan heb ik het niet over iets vaags zoals “bescheiden bruis” maar een werkelijk concreet en doorleeft idee over hoe de dienstverlening aan inwoners kan worden verbeterd en de bestuurskracht kan worden vergroot.

In mijn betoog zei ik verleden jaar al: “Regeren is vooruitzien. En in tijden waarin het economisch tegenzit is het dan verstandig om ruimte te creëren en wendbaar te zijn.” Om die reden heeft de PvdA in het kader van het ZBB-traject voorgesteld om ruim een miljoen meer structureel om te buigen dan minimaal nodig om tot een dekkende begroting te komen: er moet weer wat extra lucht ontstaan om wend- en weerbaar te zijn. Om te kunnen investeren ook. Deze Raad kan echter het best worden vergeleken met dat gezin dat met een klein budget toch besluit die verre vakantie te doen en dan meer uitgeeft dan verantwoord is: “Hoe de rekening wordt betaald, zien we bij thuiskomst wel.” Het gevolg hiervan is dat alle aandacht blijft uitgaan naar wat door het CDA zo treffend is benoemd als het “vullen van gaten met gaten.”

Er ligt een schone taak voor een nieuwe Raad om een frisse start te maken. De PvdA / Groen Links acht het daarom constructiever om enkele zaken te benoemen die kunnen worden betrokken bij debatten in die nieuwe Raad na 16 maart 2022. Want er valt volgend jaar echt iets te kiezen.

De PvdA wil beginnen met een statement dat wellicht niet direct van de PvdA zou worden verwacht: de PvdA is geen voorstander van een OZB-verhoging, zolang de gemeente het huishoudboekje zelf niet op orde heeft gebracht. De PvdA kiest ervoor om op die manier de druk op de interne discussie binnen deze Raad te houden. Het ZBB-traject heeft namelijk aangetoond dat wij intern nog orde op zaken te stellen hebben.

Waar denkt de PvdA dan aan? Het BMC-rapport heeft voldoende inzicht opgeleverd in waar deze gemeente, in vergelijking met gelijksoortige gemeenten, teveel en te weinig geld aan uitgeeft.

EEN

Een eerste punt is dat Buren erg veel geld kwijt is aan wat ik maar het ‘Ruimtelijk Domein’ noem. Als we in de BMC benchmark kijken naar Ruimtelijke Ordening en Volkshuisvesting, dan blijkt dat wij 45% duurder zijn dan plattelandsgemeenten van vergelijkbare omvang, maar toch is de kwaliteit niet ‘twee keer zo hoog.’ De PvdA zou dat extra geld liever inzetten voor sport, cultuur en recreatie. Maar ook voor een beter speeltuinen-beleid. Daartoe dienen wij samen met andere partijen een motie in. 

Terug naar RO: in Buren kan de laatste jaren veel op het gebied van de Ruimtelijke Ordening. Misschien wel teveel. Onze inwoners klagen steen en been over wat in deze Raad wel ‘Oranje Vrijstaat’-Buren is genoemd. PvdA / GroenLinks pleit daarom voor is een nieuwe gemeentelijke visie op economische activiteiten in het buitengebied. De lokale invulling van de omgevingswet moet niet gaan over de wensen en mogelijkheden van gisteren, maar over die van de komende jaren.

De Omgevingswet biedt ons een goed vertrekpunt om in gesprek met inwoners en ondernemers te bepalen wat wij wel en niet mogelijk gaan maken en hoe we de dienstverlening daaromheen gaan organiseren maar ook hoe wij strikter gaan handhaven. Tegelijkertijd moeten – op termijn – de kosten voor het Ruimtelijk Domein drastisch naar beneden.

TWEE

Een tweede punt betreft WONEN: de Gemeente Buren mag de komende jaren 1400 woningen bouwen. Uit het Woning-programma 2020-2030 blijkt onder meer dat er grote behoefte is aan betaalbare huur- of koopwoningen – zoals voor starters – maar ook aan woningen voor senioren die dan kunnen doorschuiven naar een meer passende – vaak kleinere – woning.

Middenhuur en betaalbare koop is echter slechts mondjesmaat voorradig in onze Gemeente. En terwijl woningcorporaties met kunst- en vliegwerk hun woonvoorraad op peil proberen te houden, gaan de marktpartijen er door de stijging van de huizenprijzen met de grootste winsten vandoor.

Het probleem is namelijk dat de meeste van de 1400 woningen die de Gemeente Buren mag laten bouwen, door commerciële partijen worden gebouwd. Die hebben, zeker in deze overspannen markt, vooral de neiging om de woningen te bouwen waar ze het meest aan kunnen verdienen zoals: woningen voor gezinnen uit de Randstad, bijvoorbeeld. Maar dus geen Tiny Houses.

Heel  ‘toevallig’ verdienen zij niet zo heel veel aan het type woningen dat in de Gemeente Buren met voorrang beschikbaar zou moeten komen. PvdA / GroenLinks vindt dat woningen niet primair bedoeld zijn om geld aan te verdienen: niet door marktpartijen, maar ook niet door de Gemeente zelf, via leges of OZB.  Ook mag de hoognodige doorstroom op de woningmarkt niet worden belemmerd door gebrek aan passende woonruimte door een niet functionerende markt.

De Wethouder kan, met de recent door de Raad gestelde kaders, hooguit zijn stinkende best doen om zoveel mogelijk goedkopere woningen te laten bouwen, maar echte invloed heeft de Gemeente op die manier niet. De PvdA ziet deze worsteling in heel Nederland. Kan het ook anders? Ja, wij denken van wel. Maar hoeveel is het de Gemeente Buren waard om juist die woningen te bouwen waardoor onze eigen inwoners hier met plezier blijven wonen? Ook als dat geld kost!

Sommige gemeenten, zoals West Maas en Waal, beraden zich bijvoorbeeld op mogelijkheden om een voorrangspositie voor de eigen inwoners mogelijk te maken, een op zichzelf begrijpelijke en interessante gedachte (die de PvdA ook verder zou willen verkennen).

Andere gemeenten in Nederland overwegen juist om (deels) in eigen beheer weer actieve grond-politiek te voeren (om zo invloed te hebben op de grondprijs) of zelfs een woningbouwbedrijf op te richten. De PvdA heeft vorig jaar aan het college gevraagd of dit ook een optie voor Buren of voor de Regio kan zijn? Laten we er duidelijke over zijn, Voorzitter, als PvdA / Groen Links in een volgende Raadsperiode medeverantwoordelijkheid mag nemen, dan is het rechtsom maar bij voorkeur LINKSOM realiseren van de woningen waar behoefte aan is voor ons een absoluut SPEERPUNT.

Financiering van een tijdelijke impuls kan worden gevonden uit de verkoop van het Gemeentehuis.

DRIE

Ik neem een aanloopje naar mijn derde punt: SAMENWERKEN. Zoals uit het BMC-rapport wederom blijkt, maakt deze Gemeentelijke organisatie bij voorkeur de keuze tussen ‘ZELF DOEN’ of (geheel) ‘UITBESTEDEN.’ Het gevolg hiervan is dat we dan vaak toch besluiten om dure interim-krachten in te huren. Samenwerken, een gevleugeld woord in deze Raadszaal, zit kennelijk niet in onze genen.

Wat in deze Raadsperiode veel te weinig aan bod is gekomen is het verkennen van mogelijkheden om kwalitatief beter en tegelijkertijd kosten-efficiënter te kunnen werken in samenwerking met andere partijen, te beginnen de Gemeenten in deze Regio.

Om de grote opgaven, waaronder de Strategische opgaven Duurzaamheid en Omgevingswet, aan te kunnen moet de gemeenteraad van Buren prioriteiten durven stellen. Om die opgaven beter te kunnen invullen is strategische samenwerking in de Regio van groot belang. Het is niet voor niets dat deze Raad al enkele jaren gelden heeft aangeven de Strategische opgave Samen sterk in de Regio een top-prioriteit te vinden.

Op het niveau van de regio liggen niet alleen bedreigingen, maar ook kansen. En op dat schaakbord moet de Gemeente Buren beter leren spelen om op termijn zelfstandig te kunnen blijven.

Het volgende gedachtegoed was de kern achter de Strategische opgave Samen Sterk in de Regio:

1. Bepaal waar je als Gemeente Buren goed in bent of moet zijn, zoals directe dienstverlening naar inwoners en ondernemers. Ons bestaansrecht. De basis van de Pyramide, zeg maar.
2. Bepaal waar we – met name vanuit de zes strategische opgaven – verbeterpotentieel hebben indien we het ZELF doen: zet daar een programma op en investeer daarin.
3. Bepaal waar we zelf te klein voor zijn of niet voldoende kwaliteit en/of continuïteit kunnen garanderen en bekijk hoe we onze bestuurskracht kunnen versterken door (vanuit eigen regie en kracht) samen te werken. Wat is daarvoor nodig en hoe worden we daar goed in?

U snapt het al, voorzitter: voor de strategische opgaven Omgevingsvisie, Klimaat en Duurzaamheid en zeker ook het Sociaal domein moeten we de keuze maken of we denken het zelf te kunnen, dan wel dat we vanuit een visie en helder eigenaarschap en opdrachtgeverschap gaan samenwerken.

De PvdA ziet hier grote voordelen. Graag noem ik een eerste, voor de hand liggend, voorbeeld:

Al 10 jaar geleden had de Gemeente Buren de ambitie om sterker en tegelijkertijd kosten-efficiënter te worden voor de zogeheten PIOFACH taken: zeg maar de niet-politieke uitvoeringstaken die iedere gemeenten kent. Financiën, personeel en organisatie, bepaalde delen van de ICT.

Onze gemeente is, in een steeds krappere arbeidsmarkt, steeds moeilijker in staat om voldoende en goede werknemers aan zich te binden en deze ook te behouden. Een actueel voorbeeld is de afdeling financiën, maar met name ook op ruimtelijke taken kent de gemeente een groot verloop.

Inmiddels vijf jaar geleden hebben, opvallend genoeg juist de grotere gemeenten Tiel, Geldermalsen en Culemborg, voor de PIOFACH taken de Bedrijfsvoeringsorganisatie West Betuwe opgericht. Het is, mits goed aangestuurd, kosten-efficiënt, biedt meer continuïteit en draagt ook bij aan kwaliteit.

De ‘H’ in PIOFACH staat trouwens voor ‘Huisvesting’ en nu deze Gemeente het Gemeentehuis gaat verkopen, is een heroriëntatie op de PIOFACH-taken heel logisch: als de betrokken ambtenaren samen met collega’s van andere gemeenten in een ander gebouw hun taken kunnen voortzetten, dan kunnen we met een fors kleiner gemeentehuis toe. De PvdA zet daarbij in op het behoud van banen, maar tegelijkertijd geldt dat de Gemeente Buren niet zozeer banen moet creëren of in stand houden, maar vooral wordt beoordeeld op de kwaliteit van de dienstverlening. En die moet beter!

De PvdA heeft hier de afgelopen jaren meer dan eens op gewezen, maar tot op heden zonder resultaat. Indien PvdA / GroenLinks in een volgende Raadsperiode medeverantwoordelijkheid mag nemen, dan is het werken aan een andere vorm voor tenminste de PIOFACH-taken voor ons een absoluut SPEERPUNT. Ook zien wij goede kansen om bij Strategische Opgaven als Klimaat en Duurzaamheid en de Omgevingsvisie maar ook bij Ruimtelijke Ordening meer gebruik te maken van kennis en kunde bij andere gemeenten en hiermee meer te gaan SAMENWERKEN. Wij zullen ons daarom inzetten voor het ontwikkelen van een meer strategische visie op dit type samenwerking.

VIER

Mijn vierde en laatste punt betreft de energietransitie. Begin dit jaar is RES 1.0 vastgesteld. Hierdoor is er een relatief korte tijd wat ‘luwte.’ Wat de PvdA betreft moet die beschikbare tijd goed worden benut. De belangrijkste les van RES 1.0 is immers dat Raden en inwoners niet voldoende invloed hebben kunnen uitoefenen op de keuzes voor de verduurzaming van onze omgeving. De nieuwe Raad zal dus snel keuzes moeten maken om niet weer achter de feiten aan te lopen.

Zoals gezegd wordt de Gemeente Buren door de Provincie beoordeeld op grote opgaven zoals Duurzaamheid. Hiervoor heeft de gemeente nog altijd een zeer minimale bezetting en zijn wij, bij uitval, dan ook uitermate kwetsbaar. Indien er bij het ombuigen in het kader van ZBB middelen vrijkomen, dan moet deze Raad zichzelf telkens de vraag stellen of dit geld niet eerst moet worden geïnvesteerd in de door de Raad benoemde Strategische Opgaven, of toch voor een ander doel.

Voor PvdA / GroenLinks geldt als uitgangspunt dat duurzaamheid en klimaat nooit mogen leiden tot een tweedeling tussen klimaatwinnaars en -verliezers. We willen dat iedereen mee kan doen en iedereen mee profiteert. Daarom willen wij inzetten op afspraken met woningcorporaties om hun sociale huurwoningen zo snel mogelijk energieneutraal te maken. Ook vinden wij dat de Gemeente inwoners moet helpen bij het verduurzamen van hun woning als zij dit niet zelf kunnen betalen.

Ook hier geldt dat indien de Gemeente Buren niet zelf, vanuit een eigen visie, het voortouw neemt, marktpartijen het spel dicteren. Wij geloven daarom in de kracht van het collectief en van de kernen. Daarom kiezen we voor een kerngerichte aanpak. In de komende Raadsperiode zullen bijvoorbeeld warmtenetten of energieopslag in wijken worden gerealiseerd. De opbrengsten van de duurzame energieopwekking en warmtenetten moet dan terechtkomen bij de lokale gemeenschap.

PvdA / GroenLinks wil inzetten op een tijdige en constructieve dialoog met voor- en tegenstanders met als doel om zelf het initiatief te houden. Om samen met inwoners te bepalen hoe we op de beste manier de energietransitie gaan inzetten. En vergeet niet: de energietransitie kan zowel voor onze inwoners en ondernemers maar ook voor de Gemeente geld opleveren.

Voorzitter,

Op dit moment worden de voorbereidingen getroffen om het fundament voor de Sporthal te realiseren. Dat hebben we wel voor elkaar gekregen. Het zou mooi zijn als we evenveel tijd en aandacht gaan besteden aan het op orde krijgen van het fundament voor ons huishoudboekje: een structureel sluitende Begroting voor de jaren 2023 en verder.

Ik rond af: het wordt echt tijd, wil deze gemeente nog een zelfstandige toekomst hebben, dat we handen uit de mouwen steken, samenwerken binnen deze Raad en de juiste prioriteiten stellen. Dat betekent beter samenwerken in de regio, de risico’s beter in beeld en financieel het huis op orde.